Jaune Quick-to-See Smith, pionierska artystka i aktywistka, która spędziła pięć dekad na mapowaniu doświadczeń rdzennych Amerykanów poprzez dynamiczne i złożone dzieła sztuki, zmarła w wieku 85 lat. Jej śmierć została potwierdzona przez Garth Greenan Gallery, która reprezentowała pochodzącą z Nowego Meksyku artystkę i obywatelkę Confederated Salish and Kootenai Nation.
W ostatnich latach na nowo doceniono abstrakcje, kolaże i rzeźby Smith, które konfrontują się z historyczną niesprawiedliwością wobec rdzennych ludów, jednocześnie demontując dominujące narracje. W 2023 roku jej największa retrospektywa, „Jaune Quick-to-See Smith: Memory Map” została otwarta w Whitney Museum of American Art, badając jej połączenie elementów popu i ekspresjonizmu abstrakcyjnego z własną ikonografią. Prace takie jak Trade Canoe: Making Medicine (2018), która badała zniszczenie środowiska, oraz Trade (Gifts for Trading Land With White People) (1992), która krytykowała kolonializm, stanowią przykład prowokacyjnego podejścia i czarnego humoru Smith.
Urodzona w 1940 roku w St. Ignatius Indian Mission w rezerwacie Flathead w Montanie, Smith dorastała w wiejskim otoczeniu, które głęboko wpłynęło na jej twórczość. W wieku ośmiu lat odkryła farby temperowe, opisując to jako wybuchowe artystyczne przebudzenie. W wieku 16 lat wykorzystała oszczędności z pracy na farmie, aby zapisać się na korespondencyjny kurs sztuki, gdzie nauczyła się podstaw rysunku. Później uzyskała tytuł licencjata w dziedzinie edukacji artystycznej w Framingham State College w 1976 r. oraz tytuł magistra sztuk wizualnych na Uniwersytecie w Nowym Meksyku w 1980 r., godząc po drodze pracę i edukację.
Sztuka Smith łączyła malarstwo i techniki mieszane, włączając wycinki z gazet, logo firm i znalezione obrazy obok własnych motywów – map, koni i kajaków – aby oprzeć się wymazywaniu jej dziedzictwa. Gestykulacja farby dodała głębi, tworząc warstwowe narracje. Jej wysoki na 11 stóp obraz I See Red: Target (1992) nawiązuje do serii „Target” Jaspera Johnsa, krytykując komercjalizację rdzennych obrazów. Grafika zawierała wycinki z gazet, obrazy z komiksów i proporczyk Washington Redskins z napisem „Zniszcz mit” na górze.
W 2020 roku Target stał się pierwszym dziełem rdzennego amerykańskiego artysty nabytym przez National Gallery of Art (NGA) w Waszyngtonie. Uznanie było słodko-gorzkie dla Smitha, który kwestionował, czy takie przejęcia miały jedynie na celu złagodzenie winy rządu za niesprawiedliwości historyczne.
Prace Smith znajdują się w najważniejszych instytucjach, takich jak Metropolitan Museum of Art, Whitney Museum, Museum of Modern Art, Smithsonian American Art Museum i Denver Art Museum. W swojej karierze brała udział w ponad 120 wystawach indywidualnych i około 650 wystawach grupowych.
Jako zapalona orędowniczka rdzennych artystów, Smith przedstawiała ich prace kuratorom, zapraszała ich do dyskusji i organizowała wpływowe wystawy, w tym podróżującą wystawę „Women of Sweetgrass, Cedar, and Sage” z 1985 roku z artystką Harmony Hammond. Odegrała kluczową rolę w zapewnieniu uznania dla rdzennych artystów, przyczyniając się do powstania Mixed Blessings (1990), przełomowej książki Lucy Lippard o różnych amerykańskich artystach, oraz kuratorując wystawę „The Land Carries Our Ancestors” w NGA w 2023 roku, prezentującą 50 rdzennych artystów.
Aby uhonorować jej dziedzictwo, Instytut Sztuki Indian Amerykańskich ustanawia stypendium pamięci jej imienia.
W późniejszych latach Smith współpracowała ze swoim synem, artystą Nealem Ambrose-Smithem, nad serią rzeźb kajakowych wypełnionych żywnością i artefaktami, ilustrując zakłócenia życia rdzennych Amerykanów poprzez handel. Jednak, jak kiedyś wyjaśniła, kajak pozostał głęboko osobistym symbolem – statkiem niosącym jej marzenia przez ziemię.
„Kiedy mamy polityczne i rasowe motywacje do poprawy sprawiedliwości, praw zwierząt, praw kobiet i dzieci oraz naszej zagrożonej planety, musimy nadal rozmawiać, uczyć, malować, pisać i angażować się” – powiedziała w 2020 roku. „Nigdy nie możemy przejść na emeryturę”.
